Άνεμος, τοπογραφία και καύσιμη ύλη συνθέτουν το επικίνδυνο «τρίπτυχο». Εν όψει του αναμενόμενου θερμού καλοκαιριού, το ΕΛ.Ι.ΠΥ.ΚΑ. υπενθυμίζει τους κύριους λόγους που ενισχύουν τις δασικές πυρκαγιές σύμφωνα με το Πυροσβεστικό Σώμα.
Υπό την απειλή υψηλών θερμοκρασιών και ξηρασίας, η συζήτηση για τους παράγοντες που οδηγούν στην ταχεία εξάπλωση των δασικών πυρκαγιών επανέρχεται στο προσκήνιο, ως μια επείγουσα αλλά και δυσάρεστη επικαιρότητα. Ενώ οι δασικές πυρκαγιές από μόνες τους είναι φυσικές διαδικασίες που εδώ και εκατομμύρια χρόνια βοηθούν στην ανανέωση της βλάστησης, όταν συμβαίνουν σε αστικές περιοχές μπορούν να είναι καταστροφικές. Κάθε καλοκαίρι, οι δασικές πυρκαγιές αποκτούν συχνά καταστροφικές διαστάσεις μέσα σε λίγα μόλις λεπτά επηρεάζοντας τον αστικό ιστό, την ανθρώπινη ζωή και την περιουσία. Τι είναι όμως αυτό που ωθεί την ταχεία εξάπλωση των δασικών πυρκαγιών;
Η πραγματικότητα ενέχει αρκετά επίπεδα πολυπλοκότητας, ενώ η ανεξέλεγκτη εξάπλωση μιας πυρκαγιάς δεν αποτελεί σύμπτωση, αλλά αποτέλεσμα μιας σειράς φυσικών και ανθρωπογενών παραγόντων, οι οποίοι συνδυαζόμενοι, έχουν τη δυσάρεστη ικανότητα να μετατρέψουν μια μικρή εστία σε καταστροφική πυρκαγιά. Σύμφωνα με πολυετείς επιστημονικές μελέτες και με όσα αναφέρονται στον «Κανονισμό Πυροπροστασίας Ακινήτων εντός ή πλησίον Δασικών Εκτάσεων» οι βασικοί άξονες, οι οποίοι καθορίζουν τη συμπεριφορά μιας δασικής πυρκαγιάς στο πεδίο είναι τρεις: το είδος της καύσιμης ύλης, η τοπογραφία και οι καιρικές συνθήκες.
Bλάστηση και φυτική καύσιμη ύλη αποτελεί την πρώτη ύλη της πυρκαγιάς
Ο πρώτος και κυριότερος παράγοντας για την ένταση και εξάπλωση μιας δασικής πυρκαγιάς είναι η φύση της καύσιμης ύλης. Ξερά χόρτα, πευκοβελόνες, φρύγανα, θάμνοι, μικρά δέντρα αλλά και ψηλά ξερά δέντρα όπως και εγκαταλελειμμένα χωράφια με πυκνή βλάστηση λειτουργούν ως φυσικά «προσανάμματα». Τα ελληνικά δάση, πλούσια σε πεύκα και χαμηλή βλάστηση, αποτελούν, επομένως, ένα ιδιαίτερα εύφλεκτο υπόστρωμα. Όσο χαμηλότερη είναι η υγρασία στην περιοχή των φυτών, τόσο ευκολότερα και γρηγορότερα αυτά αναφλέγονται. Οι πευκοβελόνες και τα ξερά κλαδιά λειτουργούν ως προσανάμματα, ενώ οι συσσωρευμένοι οργανικοί όγκοι (συχνά αποτέλεσμα του ελλιπούς καθαρισμού) συμβάλλουν στην αύξηση της θερμικής έντασης. Τέλος, οι συνεχείς μονοκαλλιέργειες δέντρων, χωρίς φυσικές διακοπές ή αντιπυρικές ζώνες, συνθέτουν τις ιδανικές συνθήκες της γρήγορης εξάπλωσης.
Τοπογραφία και κλίση του εδάφους – Η πυρκαγιά «προτιμάει» τις πλαγιές
Η μορφολογία (όπως τοπογραφία, προσανατολισμός και κλίση) του εδάφους παίζει και εκείνη με τη σειρά της σημαντικό ρόλο. Οι κεκλιμένες επιφάνειες του εδάφους, όπως οι πλαγιές των βουνών ή των λόφων, επιταχύνουν τη διάδοση της πυρκαγιάς, πολλές φορές ακόμη και χωρίς την επίδραση του ανέμου, προς τα επάνω («ανάντη»), ενόσω η θερμότητα και οι φλόγες προθερμαίνουν την ύλη που βρίσκεται στην κατεύθυνση της ανόδου. Αντίθετα, η ταχύτητα εξάπλωσης προς τα κάτω («κατάντη») είναι πολύ μικρότερη. Αντίστοιχα, οι τοποθεσίες με νότιο και νοτιοδυτικό προσανατολισμό είναι συνήθως ξηρότερες και πιο ευάλωτες σε δασικές πυρκαγιές λόγω της υψηλότερης ηλιοφάνειας. Χαράδρες, φαράγγια ή στενά περάσματα μπορούν να ενισχύσουν το φαινόμενο, αυξάνοντας την ένταση της πυρκαγιάς και δημιουργώντας εσωτερικά ρεύματα, τα οποία εγκλωβίζουν τις φλόγες καθιστώντας κατ’ αυτόν τον τρόπο την κατάσταση πιο κρίσιμη.
Ο άνεμος ορίζει κατεύθυνση και ένταση
Ο τρίτος, και ενδεχομένως καθοριστικότερος, παράγοντας είναι ο άνεμος. Η ταχύτητα και η κατεύθυνση του ανέμου δεν καθορίζουν μόνο τη δυναμική της πυρκαγιάς, αλλά μπορούν και να τη μεταφέρουν δεκάδες ή και εκατοντάδες μέτρα μακριά (μέσω «καυτρών» δηλαδή καιγόμενων τεμαχίων καύσιμης ύλης, τα οποία εκτοξεύονται), με αποτέλεσμα τη δημιουργία νέων εστιών μακριά από το κύριο μέτωπο της πυρκαγιάς. Στο εσωτερικό των φαραγγιών δε, η ένταση του ανέμου ενισχύεται σημαντικά.
Η ανάγκη της πρόληψης
Η πρόληψη είτε με καθαρισμό των οικοπέδων, είτε με τη δημιουργία αντιπυρικών ζωνών, είναι μια σημαντική παράμετρος, η οποία μπορεί να ανακόψει την επέκταση της φωτιάς, πριν αυτή μετατραπεί σε καταστροφή. Καθώς το φετινό καλοκαίρι προβλέπεται θερμό και ξηρό, η επαγρύπνηση δεν είναι επιλογή, αλλά ευθύνη. Ιδιαίτερη προσοχή θα πρέπει να δίνεται στα μηνύματα της Πολιτικής Προστασίας που αφορούν τα δελτία πρόβλεψης κινδύνου πυρκαγιάς για διάφορες περιοχές της χώρας, καθώς και στις προειδοποιήσεις του 112 για άμεση εκκένωση όταν αυτή προτείνεται από την Πολιτεία. Σε νέες κατασκευές είναι επίσης σημαντική η μελέτη παθητικής πυροπροστασίας, σύμφωνα με τον «Κανονισμό Πυροπροστασίας Ακινήτων εντός ή πλησίον Δασικών Εκτάσεων», για την ενίσχυση της ανθεκτικότητας της κατασκευής, ιδιαίτερα σε περιπτώσεις ακινήτων ή πληθυσμών, των οποίων η γρήγορη εκκένωση μπορεί να παρουσιάζει δυσκολίες (π.χ. νοσοκομεία, γηροκομεία, σπίτια ηλικιωμένων ή ανθρώπων με κινητικές δυσκολίες κτλ.). Μέσω των μέτρων παθητικής πυροπροστασίας δίνεται περισσότερος χρόνος αντίδρασης σε ένα κρίσιμο γεγονός δασικής πυρκαγιάς.
Πρόσβαση
Τέλος, η πρόσβαση των πυροσβεστικών δυνάμεων σε μια δασική πυρκαγιά καθορίζει την ταχύτητα των ενεργειών τους και, συνεπώς, την επιτυχία ή όχι της κατάσβεσης. Ιδιαίτερα σημαντικό είναι να εξασφαλίζεται η καθαρή πρόσβαση προς τα ακίνητα, τα οποία βρίσκονται εντός δασικών εκτάσεων για την ταχύτερη επέμβαση αλλά και την ασφαλή εκκένωση των ενοίκων
